aparte Franse woorden; uitspraak; Frans leren; Vivienne Stringa

Een aantal bijzondere gevallen in de Franse taal

1. De volgende woorden zijn normaalgesproken mannelijk.

Maar in het meervoud kunnen ze vrouwelijk worden:  

AMOUR :  in de betekenis van een gepassioneerd gevoel kan dit woord vrouwelijk worden in het meervoud. In teksten waar populaire taal wordt gebruikt (zoals in gedichten, chansons e.d.), maar ook in literaire teksten, kan het ook als vrouwelijk ENKELVOUD gebruikt worden: l'amour, la vraie, la grande... bij de schrijver Anouilh; la grande amour, bij Queneau; en cette amour curieuse bij Valéry.

Het mannelijk meervoud wordt wel gebruikt bij alle andere verschillende vormen van taalgebruik. Buiten de genoemde betekenissen is amour bijna altijd mannelijk, voor zowel enkelvoud als meervoud. En amour is altijd mannelijk wanneer het afbeeldingen van de God Amour aanduidt.

"Amour vos baisers florentins..." (Apollinaire) 

DÉLICE : is meestal mannelijk voor het enkelvoud en vrouwelijk in het meervoud. Alleen na uitdrukkingen als un de, un des, le plus grand des, etc, gevolgd door délices meervoud, blijft het woord mannelijk.(un de ses plus suaves délices...).

ORGUE : mannelijk in het enkelvoud, en meestal vrouwelijk in het meervoud wanneer het emfatisch gezien één enkel instrument aanduidt (les grandes orgues de cette cathédrale), maar het blijft mannelijk wanneeer het gaat om een echt meervoud (les orgues anciens de cette région).

2. De volgende woorden hebben een aparte toelichting nodig voor het gebruik en de betekenis:  

AU JOUR D'AUJOURD'HUI  =  letterlijk : "op de dag van de dag van van heden'   De betekenis hui komt uit het Latijn hodie (heden).

Dit is een vreemde uitdrukking, aujourd'hui bevat al het begrip van "de dag waarop we nu zijn" en zo wordt het dus dubbel gebruikt.

 We vinden deze uitdrukking soms in de literatuur terug waar het wordt gebruikt wanneer er moedwillig op aangedrongen en duidelijk aangegeven  wordt dat er ofwel een korte tijdslimiet is, ofwel een onmiddellijke actualiteit. 

"Une riche plaine bien de chez nous, aussi belle qu'au jour d'aujourd'hui" (Maurice Genevoix). (...net zo mooi als deze dag van de dag van heden".)

Deze manier van taalgebruik is dus niet fout, alleen moet dat wel op de juiste manier gebeuren.

COURRIEL / MÉL

Courriel komt oorspronkelijk uit Québec en is inmiddels verspreid in het Franse taalgebruik als equivalent voor het Engelse e-mail, en betekent ''de elektronische boodschap", en wellicht wordt het ook wel gebruikt in de zin van de elektronische boodschap: envoyer un courriel; confirmer sa venue par  téléphone ou par courriel.

Deze in 2003 door de Académie Française goedgekeurde term accepteert ook de volgende synoniemen voor courriel door de volgende termen: message électronique  en messagerie électronique. Maar courriel mag niet vervangen worden door mél, omdat mél geen volledig  woord is maar een afkorting voor Messagerie Électronique.

Het mag alleen gebruikt worden als aanduiding vóór een elektronisch adres, zoals men ook wel tél. zet voor een telefoonnummer. Het is nodig dit te vermelden aangezien men in sommige leermethodes wel mél in zijn eentje ziet staan, en soms zelfs mel.

DEUXIÈME, SECOND

Het rangtelwoord second is heel lang de meest gebruikte geweest, en sommige grammatici beweerden dat zij het gebruik van deuxième wilden bewaren voor die gevallen waarin er sprake was van een opsomming van meer dan twee elementen. Toen het gebruik van second zeldzamer werd wilde men het beperken voor die gevallen waarin er sprake was van een opsomming van slechts twee elementen.

Littré was in zijn tijd al tegen dit onderscheid, en het is nooit als hervorming ingevoerd in het taalgebruik, zelfs niet bij de beste auteurs. Het enige efficiënte verschil in gebruik tussen deuxième  en second is dat second tegenwoordig thuishoort in het verzorgde taalgebruik, en alleen deuxième komt voor in de complexe vormen van rangtelwoorden vingt-deuxième, etc.

EN TANT QUE DE of AUTANT QUE DE (besoin, raison)

De woordgroep en tant que de (besoin, raison) is een archaïsme, maar het is wel volledig correct taalgebruik.

En tant que (zonder de) betekent  "als, in de persoon van ...zijnde": en tant que président... . 

Vroeger zei men dat iets de besoin was om aan te duiden dat men het nodig (besoin) had: elliptisch gezien betekent de vorm  en tant que (cela est) de besoin  : dans la mesure où l'on en a besoin ofwel : "in de zin dat men het nodig heeft".

 Analogisch gezien zegt men ook en tant que de raison, wat betekent  "dans la mesure où cela est raisonnable" ofwel "in die mate dat dit redelijk is".

Autant que de (besoin, raison) is een verbogen vorm van en tant que de (besoin, raison) die niet klopt.

EURO, CENT

L'Académie Française herinnert ons eraan dat het woord Euro ook in het meervoud moet : men schrijft un euro, des euros. Het honderdste deel van de Euro hoort gezegd en geschreven te worden als centime.

De meervoudsvorm is niet in alle talen van de EU hetzelfde, en daarom zien wij de vorm euro op de biljetten en de munten. De Euro kan beschouwd worden als een symbool en niet als een indicatie van monetaire eenheden. De afkorting is volgens de ISO - norm "EUR".

HET VROUWELIJK MAKEN VAN BEROEPEN, TITELS, ETC.

In de jaren tachtig zijn er verschillende commissies in het leven geroepen voor het toepassen van regels voor de vervrouwelijking van woorden onder ministers als L. Fabius, en daarna in 1998 door L. Jospin. In 2002 publiceert de Académie Française een nieuwe verklaring om de mensen eraan te herinneren hoe haar positie rond dit onderwerp is, maar met name ook om de linguïstische tegenstellingen, waarop de hele onderneming van het systematisch vervrouwelijken van woorden gebaseerd is, duidelijk te maken.

Het feit dat het Frans twee geslachten kent (mannelijk en vrouwelijk) zou het juister zijn om deze geslacht zonder uitgang en geslacht met uitgang te noemen. Alleen het geslacht zonder uitgang (de mannelijke vorm) kan dan maar zowel de mannelijke als de vrouwelijke elementen vertegenwoordigen. Immers het vrouwelijke geslacht of geslacht met uitgang is beperkend en ontkennend, zoals wanneer men bijvoorbeeld zegt un groupe d'étudiantes , waarin dus geen mannelijke studenten in mogen zitten. Terwijl un groupe d'étudiants studenten van beide geslachten mag bevatten, onverschillig welke. Men zal zich ook voorbehouden om dingen te zeggen als les électeurs et les électrices, les informaticiens et les informaticiennes, uitdrukkingen die niet alleen moeizaam maar ook redundant zijn, omdat informaticiennes  reeds inbegrepen zijn in informaticiens.

Op dezelfde manier zou het gebruik van het teken / of haken ( ), om de mannelijke en vrouwelijke vormen aan te geven met als zin bijvoorbeeld  les électeurs /électrices du boulevard Voltaire sont appelé(e) à voter dans le bureau14 afgeschaft moeten worden aangezien dit ingaat tegen de traditionele regel van de uitgang bij het meervoud. De vrouwelijke vorm zorgt dus voor het onderscheid en niet, zoals men vaker hoort, het mannelijke woord. L'Académie Française is niet tegen het principe van het vervrouwelijken van woorden op zich; zo is in de achtste druk van haar Dictionnaire ruim plaats gemaakt voor vele vrouwelijke vormen van beroepennamen. Maar dit was wel gedaan met de grootste voorzichtigheid, en de morfologie van de Franse taal werd gerespecteerd.

Er bestaan wel bepaalde vrouwelijk vormen van beroepen die al lang verankerd zijn in het taalgebruik en die ook correct gevormd zijn, zoals institutrice, laborantine, écuyère, chercheuse etc. Toch zijn sommige vormen opgelegd en zelfs tegen de zin van de betrokkenen, en daarbij ook tegengesteld aan de normale regels van het afleiden van vormen.de termen chercheure, professeure, auteure bijvoorbeeld zijn taalkundig gezien op geen enkele wijze correct gevormd, want de mannelijke vormen op -eur krijgen in het Frans een vrouwelijke vorm eindigend op -euse of -trice. (de hoogst zeldzame uitzonderingen als prieure, supérieure komen af van vergelijkbare vormen uit het Latijn waar mannelijke en vrouwelijke vormen op elkaar lijken.

Een autoritaire en systematische vervrouwelijking van woorden zou kunnen leiden tot vele taalkundige incoherenties. Het taalgebruik bruuskeren en forceren zou neerkomen op het beschadigen van het geniale van de Franse taal en een periode van linguïstische onzekerheid kunnen veroorzaken. Dat heeft l'Académie Française altijd willen voorkomen en uit naam van het taalgebruik past zij de mogelijkheid om nieuwe termen op te nemen alleen toe indien deze goed gevormd zijn en men niet om het gebruik ervan heen kan.

SEPTANTE, OCTANTE, NONANTE

SEPTANTE, OCTANTE, NONANTE

Waarom zeggen de Fransen soixante-dix, quatre-vingts, quatre-vingt-dix, terwijl er toch ook de vormen septante, octante, nonante bestaan, die zowel passen bij het Latijn als het decimale systeem en in verschillende andere Franstalige landen gebruikt worden.  Hier draagt de Franse woordenschat overduidelijk de sporen van zeer oud gebruik dat vandaag de dag verdwenen is: in de Middeleeuwen had men de gewoonte om in twintigtallen te tellen. We vinden daarom ook nog vormen terug als vint et dis (30), deux vins (40) trois vins (60), etc. E bestaan ook nog namen die op die manier van tellen gebaseerd zijn: zo stichtte de Heilige Saint Louis het gasthuis l'Hospice des Quinze-vingts (van de 300 blinden).

Dit telsysteem, Vicécimalgenoemd, werd gebruikt door de Kelten en de Noormannen, en het is goed mogelijk dat één dezer volken het meegenoemen heeft naar Gallië.  De concurrerende vormen als trente, quarante, cinquante, soixante krijgen aan het einde van de Middeleeuwen de overhand. Maar waarom hield het gebruik hier dan op en ging men wel verder met de andere? Dit weet men niet precies, en de verschillende verklaringen waren niet overtuigend. Misschien kreeg men de behoefte om voor grotere getallen een beter geheugensteuntje te hebben voor het hoofdrekenen (70= 60+10, 80= 4x20, 90=80+10). Onder invloed van Vaugelas en Ménage hebben de Académie en andere auteurs van woordenboeken in de XVIIe eeuw definitief de volgende vormen aangenomen: soixante-dix, quatre-vingts, quatre-vingt-dix in de plaats van septante, octante, nonante.

 Opgemerkt moet worden dat deze laatste vormen wel in alle uitgaven van de woordenboeken van l'Académie Française staan. En dat zij nog steeds bekend zijn in de spreektaal in veel streken in het Oosten en Zuiden van Frankrijk en in Acadie. In België en Zwitserland is het gebruik ervan officieel. In Zwitserland wordt octante echter verdrongen door quatre-vingts en huitante, voor zowel de spreektaal als in officiële teksten. Het gebruik ervan wordt niet fout gerekend, maar in vergelijking met het gebruik in Frankrijk worden zij beschouwd als ouderwets en als streektaal.

UITSPRAAK

DE UITSPRAAK VAN È is als (ben) en É als (twee).

Maar -et aan het eind van een woord zoals bij fouet, tabouret, wordt uitgesproken als è. Grote woordenboeken als Le Petit Robert en Le Grand Larousse geven aan dat de volgende woorden als é moeten worden uitgesproken: De bezittelijk vnw mes, tes, ses,  en ook des, les. Maar de lettergroepen -et, -ai,  -es  aan het einde van een woord mogen op beide manieren worden uitgesproken; dit hangt af van de persoonlijke voorkeur en de streek.

De eerste persoon enkelvoud van het werkwoord ‘hebben', avoir , is j'ai; volgens de grammaticus Grévisse kan men zowel [zjé] als [zjè] zeggen. Maar voor de uitgangen in de toekomende tijd en de passé simple dient men [é] te zeggen: je mangerai, je mangeai; hiermee vermijdt men verwarring met andere tijden zoals de conditionnel en de imparfait: je mangeais en je mangerais wordt uitgesproken met de è-klank.

VERBINDINGEN tussen woorden voor een correcte uitspraak

In het Frans krijgen we een verbinding in de uitspraak tussen een woord dat eindigt op een medeklinker en een woord dat begint met een klinker of een aangeblazen ‘h'. Dit gebeurt wanneer deze twee woorden niet gescheiden worden door een interpunctie of een woordpauze, en dus doorlopen. Afhankelijk van de situatie kan deze verbinding verplicht, facultatief of 'verboden'  zijn. Dit geldt ook voor eigennamen die qua uitspraak verbonden moeten worden.

VERPLICHTE VERBINDING IN UITSPRAAK

 

Geschreven

Uitspraak

Tussen bepaling en zn.:

Des amis

Tout homme

[dezamis]

[toutomme]

Tussen adjectief en zn.:

Un ancien usage

Un savant aveugle

[unanciennusage]

[→un savantaveugle]

Tussen vnw en werkwoord

Ils aiment

On aime

Ils vous aiment

Courons-y

Donnez-en

[ilzaiment]

[onaime]

[ils vouzaiment]

[couronzy]

[donnezen]

Tussen een bijwoord en het woord erna

Trop étroit

Bien aise

[tropétroit]

[bienaise]

Tussen est en het woord erna in onpersoonlijke vorm

en in de presentatieve vorm

Il est évident qu'il viendra

C'est à voir

[il etévident qu'il viendra]

[c'estavoir]

Bij de meeste samengestelde woorden en gezegden

Un pot-au-feu

Mot à mot

De temps en temps

[un potofeu]

Motamot

[De tempzen temps]

WANNEER NIET

Na een verbindingswoord : un fils et une fille

Na een eindmedeklinker van een enkelvoud mannelijk woord: un temps idéal

Na een -s binnen naamwoordelijk gezegdes in het meervoud: des moulins à vent

Na woorden eindigend op-nt, -ns, behalve wanneer zij voor il, elle of on staan ; of bij de -t van het bijwoord fort, of bij de -s van toujours: de part en part, tu pars à huit heures.

Voor un, oui, onze en buitenlandse woorden die beginnen met y : je n'entends que des oui à cette réunion

In alle andere gevallen mag men kiezen om wel of niet de verbinding te maken, en er valt nog te vermelden dat de verbinding een kenmerk is van officieel taalgebruik.

MAAR nog even dit: Quand-dort-on? [quand dort ton]

Quand sort-elle?  [quand sort telle] 

Zie ook  FONETIEK